Gisèle

Met warme belangstelling en genoegen heb ik Gisèle van Susan Smit gelezen. Een roman op ware feiten gebaseerd waarin drie levens centraal staan: dichter Adriaan Roland Holst ('Jany'), actrice Mies Peters en kunstenares Gisèle van Waterschoot van der Gracht.
Roland Holst heeft gelijktijdig en afwisselend relaties van liefde, vriendschap en seks met beide vrouwen en is daardoor de verbindende figuur in het boek.
Het boek is genoemd naar Gisèle en die komt voor mijn gevoel ook meer uit de verf, zodanig dat ik even dacht: waarom niet alleen een boek over haar? Maar de hoofdstukken over de wereldse, aardse en wat meer oppervlakkige Mies belichten ook een andere kant van Roland Holst. Gisèle spreekt de poëtische en beschouwelijke kant in hem aan.
Hij kan niet kiezen en als lezer denk ik ook dat de relaties daardoor ook hun leven lang waardevol voor ieder van hen bleven. Trouw in ontrouw, zoals enkele malen ter sprake komt.
Maar behalve over liefde, vriendschap, leven en dood is dit ook een boek over kunst en ethiek, of leven en ethiek.
Wat had ík in de Tweede Wereldoorlog gedaan als ik me als schrijver had moeten inschrijven in de Kultuurkamer? En wat wanneer collega's bij me hadden aangeklopt om onder te duiken? Had ik geweigerd zelfcensuur toe te passen in mijn werk?
Susan Smit slaagt erin het voor mij invoelbaar te maken hoe het als schrijver kan zijn als je niet meer kunt schrijven wat je wilt, als je je huis uit moet, als je gedwongen door het lot met te veel mensen in te weinig ruimte met te weinig eten moet leven en werken. Dat is onder meer het geval in het huis van Gisèle die haar woning en hart openstelt voor onderduikers en evacués. Treffend vind ik ook te lezen hoe kunst en cultuur mensen in benarde tijden op de been houdt. Clandestiene toneelvoorstellingen, literaire of muzikale bijeenkomsten. De troost van de schoonheid.
Adriaan Roland Holst moest zijn huis aan de Nesdijk in Bergen verlaten. Het was niet veilig meer voor hem, omdat hij niet voor de Kultuurkamer had getekend. Bovendien lag het tegenover een militair vliegveld en vorderden Duitse militairen later ook zijn huis.

Ik kon het me des te beter voorstellen, omdat ik het huis ken. Het Fonds voor de Letteren stelt het beschikbaar als schrijvershuis en ik mocht er tweemaal een maand werken, in april 2009 en november 2010.
In het boek komen verschillende passages in het huis voor, bijvoorbeeld over Jany met zijn geliefdes of met vrienden. De keuken, kamer, slaapkamer, badkamer, ik vind er zowat blindelings mijn weg.
Niet alleen die drie levens, maar ook dit bijzondere huis kwam weer tot leven in het boek.
Susan Smit heeft de documentatie, zoals brieven, kundig en soepel verweven in het verhaal van drie bijzondere mensen.

Van Gisèle zag ik op de site van Susan Smit een fantastische opname (zie: uitzending Pauw en Witteman, fragment uit programma De Stoel van Rik Felderhof). De kunstenares is daar al bijna negentig en levenslust, nieuwsgierigheid en speelse geest spat ervan af. Dat versterkt nog mijn idee dat zij een fascinerende vrouw was. In mei van dit jaar overleed ze op 100-jarige leeftijd. Zo'n rijk leven verdiende dit boek!
  
Een van mijn blogs uit het Roland Holst Huis (nov. 2010)