De kunst van het interviewen

Onder Hollandse helden. Valkuilen en levenslessen van een vragensteller. Ik heb het 700 bladzijden tellende boek van Frénk van der Linden in een vloek en een zucht uitgelezen.
Met een mengeling van bewondering en lichte afgunst om wat hij als interviewer bij mensen loskrijgt. Met een zucht soms omdat het ook wel de Frénk van der Linden-show is. Hij zal zelf als eerste toegeven dat ijdelheid een rol speelt.
Als oud-journalist en schrijver geef ik dat trouwens ook voor mezelf grif toe.
Lang was ik journalist en nog steeds ben ik geïnteresseerd in de werking van media, hun reikwijdte en beperkingen, en de ethische dilemma's.
Dat alleen al maakt dit boek interessant studiemateriaal. Wat is een scoop je waard? Een mensenleven? Frénk van der Linden heeft die afweging ooit gemaakt.
In dit boek geeft hij een inkijk in zijn werkwijze en zijn afwegingen. Hij maakt duidelijk dat een interview minstens zoveel zegt over de interviewer.
Hij spaart zichzelf niet en durft kritisch terug te kijken. Dat maakt dit boek sympathiek.
Aardig om te zien hoe hij in zijn loopbaan van nu al 40 jaar heeft ervaren dat confronterend vragenstellen je niet altijd ver brengt. Werkelijke belangstelling, humor en een goede voorbereiding helpen beter. Verrassend om te lezen dat hij zich goed voorbereidt terwijl hij tijdens het gesprek soms de indruk wekt de vragen uit zijn losse pols te schudden of dat hij ze er vanuit het niets uitflapt.

In al die jaren lukte het Frénk van der Linden bijna iedereen te interviewen die hij vroeg. Zijn interviews zijn spraakmakend, geruchtmakend soms.

Je moet wel enigszins lef hebben als je je laat ondervragen door Van der Linden.

Schrijversharten, het collectief dat ik sinds 2015 vorm met Martijn Adelmund en Laurens van der Zee, wilde een stevige publieke start met vragen waar we verder mee konden en moesten. We waren blij dat hij ons op 18 april 2015 uitgebreid interviewde tijdens het SchrijvershartenCafé in Wageningen.
De eerste vraag voor ons drieën: Wanneer zat je voor je gevoel in je leven het dichtst tegen de waanzin aan? 
Denk de onderzoekende, priemende ogen er even bij. Echt zo'n geruststellende vraag om de geïnterviewde op het gemak te stellen. Niet dus. Op dat moment kun je besluiten om je er met een algemeenheid vanaf te maken. Als je daarmee wegkomt.

Maar we wilden ook een oprecht gesprek en een begin tot zelfonderzoek. Dus lieten we ons willens en wetens in de kaart kijken.

Je moet wel enigszins lef hebben als je Frénk van der Linden wil interviewen. Lara de Brito, wethouder in Wageningen en journalist, doet dat op 10 januari 2018 in de bblthk. Dan treden Frénk van der Linden en zijn partner Mylou Frencken samen op.

Tot en met 7 januari 2018 is in museum De Fundatie in Zwolle nog de tentoonstelling rondom Onder Hollandse helden te zien. Portretten door kunstenaars van de mensen die Van der Linden de afgelopen decennia portretteerde. Ook zijn er interviewfragmenten te zien en te beluisteren.





Naschrift: Ik vind de omslag van het boek, verschenen bij Uitg. Luitingh-Sijthoff, briljant. Met de tulpen die refereren aan de Hollandse helden en aan de Bollenstreek waar Frénk van der Linden vandaan komt. Ook zie ik er het motief in van de kleurige en fleurige overhemden waarvan Van der Linden lang het alleenvertoningsrecht leek te hebben.


Schrijversharten - interview Frénk van der Linden

Tentoonstelling De Fundatie Zwolle Frénk van der Linden 

Frénk en Frencken in de bblthk Wageningen 
 

Stel je voor - schrijfworkshop dementie

Stel je voor dat je dementie hebt. Ik kan het me nauwelijks voorstellen. En toch was dat de opdracht die ik vorige week gaf aan leerlingen van scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen.
In twee schrijfworkshops gaf ik ze opdrachten die een beroep deden op hun verbeelding en inlevingsvermogen. Als schrijver maak ik daar natuurlijk ook gebruik van, maar voor jongeren lijkt me deze opdracht nog een graadje lastiger.

De leerlingen deden de workshop voor hun maatschappelijke stage. Eerder die ochtend hadden ze al een film met nagesprek gehad over dementie met Doortje Kuis van het Odensehuis in Wageningen. Dat vormde samen het programma Dementaal dat de bblthk had georganiseerd.

Foto: Machteld Speets

In de getoonde documentaire Slijtage aan benul filmde de 18-jarige Libbe van Dijk zijn oma met dementie. Een eerbetoon aan haar en een toonbeeld van geduld en respect bij de kleinzoon.

Ik had geprobeerd om aanschouwelijke opdrachten te bedenken. Hoe reageer je op een cadeau waarvan je geen idee hebt waar het voor dient? Wat zeg je tegen iemand die doet of die jou goed kent? Hoe ontcijfer je een tekst waarin slechts enkele woorden vertrouwd aandoen?

Zouden ze ook nog positieve kanten kunnen bedenken aan een verregaande staat van verwardheid? Een van de leerlingen was me voor: hij had het boek De laatkomer van Dimitri Verhulst ook gelezen en legde meteen de associatie met mijn vraag. Een man simuleert dementie om onder het juk van zijn tirannieke vrouw uit te komen.
Het was goed te zien dat de leerlingen anderhalf uur lang met open blik aan de slag gingen met de soms merkwaardige opdrachten. Uiteindelijk kregen ze de opdracht een brief te schrijven aan iemand met dementie die ze kenden of die ze zich voorstelden.

Ik was aangenaam verrast en ontroerd door de brieven vol compassie en geduld. Als deze jongens en meisjes ooit onverhoopt in hun omgeving te maken krijgen met mensen met dementie, dan mogen die zich gelukkig prijzen met zo'n benadering.

Enkele fragmenten:

Heyy oma, misschien heb je nog geen beeld in je gedachten als ik zeg dat ik je kleindochter ben. Maar dat is niet erg. Want ik weet dat het moeilijk is om dingen te onthouden. Niet alleen mensen met dementie hebben er last van.

Hallo oma. Heb je nog wat leuks gedaan deze week? Ik ben gisteren naar de dierentuin geweest. Lijkt het je leuk om een keer samen te gaan?

Vergeet u niet om goed te eten en te drinken. Tot gauw lieve oma.

Ik ben uw kleinzoon en ik wil graag weten hoe het gaat. Mijn vader en moeder willen niets vertellen. Ze zeggen alleen dat de dementie steeds erger wordt en dat je daardoor niet meer wist waar de trap was en dat je zo naar beneden viel.
Ik zou het fijn vinden om een keer langs te komen.
P.S. Laat je verzorger dit ook lezen, dan weet ik of ik volgende week kan komen.

Waarschijnlijk weet u niet meer hoe ik eruit zie maar dat geeft niet. Ik weet namelijk dat dat komt door dementie en niet door u. Ik ben dus uw kleinzoon, ik ben 13 jaar en de zoon van uw dochter.

Hoi opa, ik wil je even wat zeggen. Ook al heb je dementie, je bent en blijft wie je bent.
Je moet wel echt blijven leven, leven in de zin van doen wat je wilt en kunt. Het leven is namelijk zo voorbij.

Groep 5-6 en boek Ireneschool

De leerlingen van groep 5-6 van de Ireneschool in Wageningen hebben in oktober en november meegewerkt aan een boek over hun school.
Volgend schooljaar verhuist de school naar een nieuw gebouw en krijgt ze ook een andere naam.
Samen met deze leerlingen heb ik hun ervaringen op school opgeschreven. In het boek, dat in juni 2018 verschijnt, komen ook bijdragen van andere klassen en verhalen van bijvoorbeeld oud-leerlingen sinds de school in 1954 begon.

In mijn zes lessen kwamen veel verschillende onderwerpen aan de orde. Fijne herinneringen, droevige dingen, favoriete vakken, meesters en juffen, feesten, regels op school. De leerlingen bedachten briefjes aan kleuters en schreven over hoe het vroeger geweest moest zijn op school: een school zonder digibord, PAD-les en weektaken bijvoorbeeld. (Proberen Anders te Denken. PAD-les, zo leerden ze mij, is een methode om emoties in de klas te bespreken).
Ze maakten een woordster en elfjes en tekenden bij hun verhaaltjes.
 
Lezen en schrijven is niet voor ieder kind leuk of vanzelfsprekend. Dat daagde mij uit om afwisseling in het programma te brengen, aan te sluiten bij het vertrouwde, maar ze ook nieuwe dingen te laten ontdekken. Allemaal deden ze hun best om bij te dragen aan het speciale boek.
Een mooi project om aan mee te werken!

Mijn lessen vonden plaats in het kader van Kunstmenu Wageningen waarbij alle scholen voor hun leerlingen kunnen kiezen uit een uitgebreid aanbod creatieve en kunstzinnige activiteiten.

Website Ireneschool Wageningen 

Kunstmenu Wageningen 

Kinderboekenfestival Aruba

Het Kinderboekenfestival op Aruba - Festival di Buki pa Mucha - bestaat 25 jaar. Bij dat jubileum is onlangs een speciaal boek verschenen dat ik blij verrast in mijn brievenbus vond.
In 2002 maakte ik deel uit van de schrijverstournee en was ik twee weken op Aruba. Hard werken: in 8 dagen bezocht ik 17 scholen, 4 klassen per ochtend, lees ik terug op het schema in mijn plakboek. 's Middags was het dan ook vaak plof, op het strand.

Wat was het heerlijk! De welkomstliedjes, de voordrachten, de aandoenlijke vragen, de lieve briefjes, de glundergezichten. Met een grote glimlach blader ik door mijn plakboek.
We waren er met schrijvers en illustratoren. Uit Nederland: Jet Boeke, Toon Tellegen, Anton van der Kolk en Peter Vervloed. Van Aruba Jacques Thönissen en Desiree Correa en van Curaçao Jacky Bernabela, Ariadne Faries, Tio Ali en Franklin Wilson.

Ik leerde, jongleerde (dat kon ik toen nog), improviseerde en genoot. Vooral dat.
Veel schrijvers en illustratoren zijn me sinds 1993 voorafgegaan en na 2002 gevolgd. Ik neem aan dat zij ook met een glimlach door het herinneringsboek hebben gebladerd.

Een prachtcadeau van Biblioteca Nacional Aruba, uitgegeven door Levendig Uitgever.

 

Landschapsgedichten - de website

Met Schrijversharten wonnen we in april de prijs van de Culturele Ronde Wageningen voor ons project Landschapsgedichten.
Op 19 locaties in Wageningen hingen de gedichten van Martijn Adelmund, Laurens van der Zee en mij. Uiteenlopende gedichten met doorkijkjes naar het fraaie landschap of naar monumenten.
In een mooie samenwerking met de bewoners van zorginstelling Zideris/Eigenhandig in Wageningen werd het idee uitgewerkt en vormgegeven.

Het idee is te goed voor eenmalig gebruik en daarom heeft Martijn Adelmund het initiatief genomen voor de website Landschapsgedichten




Schrijversharten en Zideris zoeken manieren om dit project ook buiten Wageningen met anderen te delen. 
Dit najaar zijn de poëziepaaltjes al ingezet bij een project van dichters in de Achterhoek.
Interesse in samenwerking? Neem contact op met Martijn Adelmund:

mail[at]martijnadelmund.nl


Blog met terugblik Culturele Ronde 2017

Groot Wagenings Dictee

Voor de vijfde keer wordt het Groot Wagenings Dictee gehouden. Dat gebeurt op woensdag 8 november met het thema Laaggeletterdheid.
Prinses Laurentien, boegbeeld van de strijd tegen laaggeletterdheid, schrijft deze keer het dictee. Individuele deelnemers en bedrijfsteams dragen dankzij sponsoring bij aan het goede doel: Taalkaravaan Wageningen.
Net als in 2013 en 2015 mag ik ook dit jaar lid zijn van de jury die onder voorzitterschap staat van burgemeester Geert van Rumund.

Ook meedoen en dit belangrijke doel steunen?
Meer informatie en inschrijven via de website van Groot Wagenings Dictee


Een van mijn blogs over de editie van Wagenings Dictee 2013

Papier is niet plat

Gino Anthonisse

Papier is niet plat. Als schrijver en dichter werk ik doorgaans op het platte vlak, maar papier heeft meer dimensies. De tentoonstelling Paper Art in CODA Apeldoorn doordringt me daar weer eens van.
Bij de vorige editie in 2015 werd ik al verrast door wat er allemaal met papier mogelijk is. Deze editie versterkt dat beeld nog.
De kracht van papier, de teerheid. Papier dat je voor de gek houdt, zoals de kast met decoratief aardewerk, allemaal nep. Papier als mode-ontwerp van Gino Anthonisse.





Een harig voorwerp dat doet denken aan neergeschoten wild maar dat Elke Lutgerink maakte uit kunstcatalogi en tijdschriften.

Angela Glajcar

Foto Nienke Schipper

Groot maar ook indrukwekkend door zijn eenvoud is het werk Terforation van Angela Glajcar. Grote vellen papier, deels gescheurd hangen boven je en wanneer je er doorheen kijkt, zie je een verstilde en vervreemdende leegte en volheid tegelijk.
En dan zijn er de bedrieglijk eenvoudige vouwblaadjes van Kumi Yamashita die door schaduweffecten allemaal hun eigen gezicht prijsgeven. 

 







Mia Wen-Hsuan Liu maakt werk waarbij je pas van dichtbij ziet hoe geraffineerd het is. Vele handjes met een bewonderenswaardig geduld vormgegeven.

En wéér neem ik me voor de mogelijkheden van papier te onderzoeken. Papier kan veel meer zijn dan alleen ondergrond voor mijn gedichten en verhalen.

Mijn blog over Paper Art in 2015

De tentoonstelling Paper Art in CODA Apeldoorn duurt nog tot en met 29 oktober 2017.
Ook voor kinderen zijn er uiteenlopende activiteiten.

Kunst in oase van rust

Op het moment dat ik 's ochtends de kloostertuin binnenliep van de Sint-Paulusabdij, viel de wereld om me heen weg. Toen ik pas tegen het eind van de middag het derde klooster verliet, had ik me urenlang kunnen laven aan kunst en rust. De 1e Biënnale Kunst in de Heilige Driehoek zou ik een totaalbeleving willen noemen, als die term niet zo'n modieus verzinsel was. Maar ik heb zelfs een eucharistieviering in de kloosterkerk bijgewoond, omdat die er voor mijn gevoel wezenlijk bij hoorde.

Drie kloosters in Oosterhout stellen tijdens de biënnale hun deuren open voor kunstenaars en publiek. Ze liggen op loopafstand van elkaar en de Kloosterdreef vormt de loverrijke verbinding.
Het thema is liefde, uit de drieëenheid met geloof en hoop. Ik zie nu al uit naar die volgende biënnales.
In elk van de drie kloosters - de Sint-Paulusabdij, de Onze Lieve Vrouwe Abdij en Sint-Catharinadal - heeft een kunstenaar als artist in residence gewerkt. Dat werk is te zien evenals het werk van in totaal 25 kunstenaars. In schilderijen, mode, video, muziek, installaties en fotografie geven zij hun kijk op liefde.

In de katholieke traditie komen dan natuurlijk de moeder met kind of de pietà terug. Maar zij blijken ook in deze tijd nog krachtig en universeel.

Dankzij mijn bezoek tijdens het kloosterweekend kreeg ik ook een rondleiding bij Sint-Catharinadal in het slotje De Blauwe Camer. Ook daar een pietà, eeuwenoud. In een kast lag een indrukwekkend antiek boek dat aangevreten is door de tijd en zelfs in het restauratieatelier van de zusters norbertinessen niet meer hersteld kon worden. Een kunstwerk op zichzelf. 
Tussen de soberheid van de kleding van de zusters daar vallen de gouden creaties van mode-ontwerper Aziz Bekkaoui des te meer op.
De benedictinessen van de Onze Lieve Vrouwe Abdij hadden nog lang restauratieateliers voor gobelins en middeleeuwse handschriften. Ook vervaardigden ze liturgische gewaden. Kunstenaar Marieke Bolhuis refereert voor haar werk van een neerknielende figuur naar de garenklossen uit die ateliers.
De kunstenaar dre didderiëns verbeeldt in verschillende werken zijn relatie met zijn getroubleerde moeder. Maar ik hoef die achtergronden niet per se  te kennen om mijn eigen interpretatie te geven aan kunstwerken die me aanspreken. Ik zag dat uit de fleurige wringer slechts een doornenkroon geperst werd. De doornenkroon, weer zo'n beladen beeld uit de geloofsgeschiedenis.
Ook als je niet in de katholieke traditie bent opgevoed, zelfs als je niets met geloof hebt, biedt Kunst in de heilige driehoek een schat aan beelden en reflecties van de liefde en het leven, ook in deze tijd.
De keuze van de werken getuigt van lef, want sommige beelden lijken toch wat op vloeken in de kerk. De kloosterlingen hebben ook die kunstuitingen een gastvrij onthaal geboden.
 













1e Biënnale Kunst in de heilige driehoek is nog tot en met 22 oktober 2017 te zien in Oosterhout. Website

Kunst voor elkaar

Met veel plezier begeleidde ik in 2016 twee enthousiaste cursusgroepen in Oosterbeek die zich voorbereidden op het schrijven met ouderen. Dat gebeurde onder de noemer Lang Leve Kunst in Renkum. Ik schreef daar onder meer dit blog over.

Ik ben blij dat ik ook weer betrokken ben bij Kunst voor Elkaar dat vanaf augustus in Dieren gaat lopen.

Wil je een gevarieerde cursus volgen die je goed voorbereidt op het schrijven met ouderen? Hieronder vind je meer informatie.

Heb je méér met muziek/zingen of beeldende kunst, ook dan kun je terecht bij het project Kunst voor Elkaar. 

Persbericht met meer informatie:

Kunst voor elkaar zoekt vrijwilligers om ouderen te begeleiden bij kunstzinnige activiteiten

Kunst voor elkaar zoekt vrijwilligers om ouderen in woonzorgcentra, in de Bibliotheek Dieren of samen met RIQQ te gaan begeleiden om zich artistiek te ontplooien. Het project biedt de vrijwilligers praktische ondersteuning en training, de gelegenheid om hun passie voor kunst en cultuur te delen, zichzelf te ontwikkelen en verbinding te maken met andere mensen. Belangstellenden kunnen zich aanmelden voor het trainingsprogramma, dat op 18 augustus start.

Het trainingsprogramma bestaat uit 10 bijeenkomsten. Professionele docenten reiken oefeningen en voorbeelden aan en er is aandacht voor het omgaan met (kwetsbare) ouderen. Iedereen die een passie heeft met kunst en cultuur en deze wil delen met anderen kan deelnemen. De trainingen worden van 18 augustus tot 11 november gegeven in de Bibliotheek Dieren en bij RIQQ in Dieren. De disciplines zijn: muziek en zang, beeldende kunst en creatief schrijven.

Over Kunst voor elkaar

Kunst voor elkaar is een educatief project dat actieve vijfenvijftigplussers stimuleert om hun artistieke kwaliteiten te ontplooien, verder uit te bouwen of als nieuw talent te ontwikkelen, opdat zij zich met deze bagage kunnen inzetten voor kwetsbare ouderen in de gemeenten Rheden, Rozendaal en Renkum. Kunst voor elkaar is een voortzetting van het meerjarenprogramma Lang Leve Kunst in Renkum, dat van 2013 tot 2016 plaatsvond in de gemeente Renkum. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Stichting RCOAK en Fonds Sluyterman van Loo in het kader van Lang Leve Kunst.

Waardevolle bijdrage

In de gemeente Renkum werden in 2016 vergelijkbare trainingsprogramma’s georganiseerd, toen nog onder de vlag ‘Lang Leve Kunst in Renkum’. De vrijwilligers die deze training volgden, zijn nu volop bezig met lesgeven.

‘Elke donderdagmiddag zing ik samen met 3 andere vrijwilligers op de Molenberg’, schrijft een van hen. ‘Bewoners komen gezellig samen in ‘de huiskamer’ en dan zingen we liedjes van vroeger. Ze genieten met volle teugen’. De vrijwilligers zijn actief in verschillende woonzorgcentra in de gemeente Renkum, en organiseren wekelijks een creatieve inloopmiddag in de Bibliotheek Oosterbeek / De Klipper. Ze schilderen, zingen of schrijven met vijfenvijftigplussers. ‘Het leuke is vooral dat je zélf creatief bezig bent en tegelijkertijd anderen begeleidt om zich artistiek te ontplooien. Je leert van elkaar en ontmoet nieuwe mensen. Zo lever ik een waardevolle bijdrage aan de maatschappij, en dat vind ik fijn.’

Meer informatie en/of aanmelden

Meer informatie en/of aanmelden: www.bibliotheekveluwezoom.nl/kunstvoorelkaar of bel of mail met Nienke Oldenhuis, lees/mediacoach van de Bibliotheek Veluwezoom : nienke.oldenhuis@bibliotheekveluwezoom.nl of 06 – 44 29 41 85.

Uit de mode

Mattijs van Bergen

Terwijl ik vorige week rondliep op de tentoonstelling 'Uit de mode' in het Centraal Museum in Utrecht, herinnerde ik me ineens een voorval uit mijn journalistentijd.
Lang geleden is het, zowat 30 jaar terug vermoed ik, toen ik bij Het Nieuwsblad van het Zuiden in Tilburg werkte.
Met opgestoken veren meldde zich een dame bij de receptie. Ze vond het een schande dat er geen modemuseum bestond en zij had daar mooie plannen voor. Het idee werd wat lacherig op de redactie ontvangen en de chef zag niets in een verhaal. Ook ik schaarde het in de categorie luchtfietserij.

Avondjapon 1876

Nu zoveel jaren later denk ik daar totaal anders over. Mode is ook een kunstvorm die ruimte en aandacht verdient. Antwerpen en Hasselt in België hebben een modemuseum. In Nederland bestaat het bij mijn weten nog niet, al zijn er musea die mode al heel lang serieus nemen. Zo heeft het Gemeentemuseum in Den Haag regelmatig prachtige modetentoonstellingen.

Verkleedkostuum Kon. Wilhelmina

In het Centraal Museum in Utrecht werd 100 jaar geleden de eerste betaalde conservator speciaal voor mode aangesteld. Inmiddels heeft het museum 10.000 kledingstukken in de collectie waarvan nu 100 hoogtepunten worden getoond in de tentoonstelling Uit de mode.
Onder de noemer 'De inloopkast van het museum' is een prachtige expositie samengesteld. Kleding uit het verleden, het heden en ook een blik op de toekomst met het werk van jonge makers. Zorgvuldig en met toewijding gedrapeerd.
Ook geeft de tentoonstelling een inkijk in de opbouw van de collectie en het beheer ervan. Zo is een aantal dagen van dichtbij te zien hoe een restaurator met engelengeduld een creatie in oude luister herstelt.

Viktor & Rolf

Craig Green

Uiteenlopende werken zoals een verkleedkostuum van koningin Wilhelmina en een avondjapon met sleep uit 1876. Een superpower vrouwenpak van Viktor & Rolf.
Ook zijn er ontwerpen te zien waarbij draagbaarheid geen enkele rol lijkt te hebben gespeeld zoals pakken van Craig Green met een houten masker van een afgedankt tuinhek.
Voor mij was toch wel de favoriet het katoenen ensemble van Mattijs van Bergen waarvan het dessin handmatig is ingekleurd met Bic-pennen. Een bijzonder silhouet dat tot een hart vervormt op het moment dat de draagster de handen vouwt.

Middenonder Bart Hess

In een stellage met uiteenlopende stukken stond ook Pins and Needles van Bart Hess.

Een echte kennismaking met zijn werk had ik deze week op zijn solotentoonstelling Future Bodies in het Stedelijk Museum in Den Bosch. Wat een oorspronkelijke en verrassende kunstenaar! Hij laat kunstdisciplines vervloeien tot een geheel dat vervreemdend en ontregelend werkt en de kortste weg naar mijn gevoel nam.

 
De tentoonstelling Uit de mode is nog te zien tot en met 22 oktober 2017 Centraal Museum - Uit de mode
Meer mode op website Modemuze

De tentoonstelling Future Bodies van Bart Hess tot en met 1 oktober 2017 in Stedelijk Museum Den Bosch  Bart Hess - Future Bodies
 

De Grote Oorlog

Dodengang loopgraven Diksmuide

Al een paar dagen ben ik weer thuis na een bezoek aan de Westhoek in België en de beelden zitten nog steeds op mijn netvlies. Het was een reis langs herinneringsplaatsen aan de Grote Oorlog van 1914-1918 waar ons land grotendeels voor gespaard bleef. Volgens mij werd er vroeger op school ook niet veel aandacht aan besteed en ik wist er dan ook nauwelijks iets van.

De laatste jaren werd mijn interesse gewekt door enkele geweldige boeken: In Europa door Geert Mak, Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans en Post voor mevrouw Bromley van Stefan Brijs.

Treurend ouderpaar Käthe Kollwitz

Hoog tijd om zelf eens rond te kijken in de regio van Ieper en Diksmuide. Alleen al de grafmonumenten van Käthe Kollwitz op het kerkhof in Vladslo waar haar gesneuvelde zoon Peter begraven ligt, zijn de reis waard. Rijen eenvoudige graven op dit Duitse kerkhof tussen het groen met vogelgezang.
Ontregelend, zoveel vredige rust in de streek waar honderdduizenden mensen stierven. De waanzin van de oorlog. Maandenlange bloederige en vuile strijd - mosterdgas, chloorgas - om slechts enkele kilometers te winnen. En waarvoor?

Tyne Cot- Passendale

Namen doden bij Menenpoort

Nog afgezien van een onmogelijk antwoord op die vraag kreeg ik het ook in mijn hoofd niet kloppend.
De vrolijk wuivende klaprozen, de uitbundige graanvelden, vredige rust op de kerkhoven, op een ondergrond die alleen maar lelijke verhalen kan vertellen. Over waar wij als mensen toe in staat zijn.
Veel maakte indruk deze dagen. De Last Post bij de Menenpoort in Ieper, elke avond met veel publiek, doodstil. Het boeiende Museum aan de IJzer waar op 22 verdiepingen de geschiedenis zichtbaar en soms bijna voelbaar wordt.

Caterpillar - krater

De kerkhoven zoals Tyne Cot en het Duitse studentenkerkhof in Langemark. Het Käthe Kollwitz Museum in Koekelare met onder meer haar hartenkreet Nie wieder Krieg. (Zo vaak herhaald en wat hebben we ervan geleerd?).

De loopgraven van de Dodengang bij Diksmuide en de idyllisch ogende krater Caterpillar bij Hill 60 door verwoestende munitie.

Dit landschap is getekend door dood en verderf. Al die honderdduizenden doden daar hebben een levende boodschap voor ons. Pas als wij willen luisteren, zijn ze niet helemaal voor niets gestorven.